KHÁI LƯỢC LỊCH SỬ TRIẾT HỌC TRƯỚC MÁC

I.TriÕt häc Hy l¹p - La M· cæ ®¹i

1. Hoµn c¶nh ra ®êi vµ ®Æc ®iÓm cña triÕt häc.

a) Hoµn c¶nh ra ®êi.

-T­ư t­ưëng triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i ra ®êi vµo kho¶ng thÕ kû VIII ®Õn thÕ kû VI TCN, trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ víi m©u thuÉn gay g¾t gi÷a tÇng líp chñ n« d©n chñ vµ chñ n« quý téc.

-NÒn kinh tÕ c«ng, th­ư¬ng nghiÖp cña Hy L¹p kh¸ ph¸t triÓn

-Sù ph¸t triÓn cña mét sè ngµnh khoa häc như­ to¸n, vËt lý, thiªn v¨n ®ßi hái sù kh¸i qu¸t cña triÕt häc.

-Thêi kú nµy diÔn ra sù giao l­ưu gi÷a Hy L¹p vµ c¸c n­ưíc ¶ RËp phư­¬ng §«ng

b) .§Æc ®iÓm cña triÕt häc.

-TriÕt häc Hy-La cæ ®¹i g¾n bã h÷u c¬ víi khoa häc tù nhiªn, hÇu hÕt c¸c nhµ triÕt häc lµ c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn.

-TriÕt häc ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh gi÷a ®­ưêng lèi duy vËt cña §ªm«c¬rits vµ ®ưêng lèi duy t©m cña Plat«n.

-Chñ nghÜa duy vËt cæ ®¹i mang tÝnh méc m¹c, th« s¬ vµ cã sù xuÊt hiÖn sím cña phÐp biÖn chøng tù ph¸t.

-NhËn thøc luËn theo khuynh h­ưíng duy gi¸c.

2. Mét sè triÕt gia tiªu biÓu

Hªrac¬lÝt(520-469 TCN)

-Quan niÖm vÒ thÕ giíi: Hªrac¬lÝt cho r»ng löa lµ c¬ së vµ nguån gèc cña tÊt th¶y mäi vËt. Vò trô kh«ng ph¶i do Chóa trêi hay mét lùc lư­îng siªu nhiªn thÇn bÝ nµo s¸ng t¹o ra. Nã “m·i m·i ®·, ®ang vµ sÏ lµ ngän löa vÜnh viÔn ®ang kh«ng ngõng bµng ch¸y vµ tµn lôi”

ChuÈn mùc cña mäi sù vËt theo Hªrac¬lÝt lµ logos. Logos tån t¹i c¶ d­íi d¹ng kh¸ch quan vµ chñ quan. Logos kh¸ch quan lµ trËt tù kh¸ch quan cña mäi c¸i ®ang diÔn ra trong thÕ giíi, lµm thÕ giíi tån t¹i nh­ư mét chØnh thÓ thèng nhÊt..

Logos chñ quan lµ tõ ng÷, häc thuyÕt, lêi nãi  ®­ưîc hiÓu như­ lµ chuÈn mùc cña mäi ho¹t ®éng tư­ t­ưëng, suy nghÜ cña con ngư­êi. Ngư­êi nµo cµng tiÕp cËn ®­ưîc nã th× cµng th«ng th¸i.

Theo Hªrac¬lÝt, mäi sù vËt trong thÕ giíi ®Òu vËn ®éng biÕn ®æi, ph¸t triÓn kh«ng ngõng. ¤ng ®­ưa ra luËn ®iÓm bÊt hñ “ Chóng ta kh«ng thÓ t¾m hai lÇn trªn cïng mét dßng s«ng”.

Hªrac¬lÝt thõa nhËn sù tån t¹i vµ thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp nh­ưng trong c¸c mèi quan hÖ kh¸c nhau. B¶n th©n logos lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp. Vò trô lµ mét thÓ thèng nhÊt, nh­ưng trong lßng nã lu«n diÔn ra cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt , c¸c lùc l­îng ®èi lËp. Nhê ®ã vò trô th­êng xuyªn biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn. §Êu tranh lµ quy luËt ph¸t triÓn cña vò trô.

-NhËn thøc luËn vµ nh©n b¶n häc: Hªrac¬lÝt ®¸nh gi¸ cao vai trß cña nhËn thøc c¶m tÝnh trong viÖc ®em l¹i cho chóng ta nh÷ng hiÓu biÕt x¸c thùc vµ sinh ®éng vÒ sù vËt. Nhưu­ng môc ®Ých nhËn thøc cña chóng ta lµ nhËn thøc logos, nhËn thøc sù thèng nhÊt cña vò trô. NhËn thøc ®iÒu ®ã thuéc vÒ vai trß cña nhËn thøc lý tÝnh.

Linh hån con ngư­êi, còng chØ lµ mét biÓu hiÖn cña löa. Trong linh hån con ng­ưêi ngoµi phÇn löa cßn cã phÇn Èm ư­ít. Linh hån lµ sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp: c¸i Èm ­ưít vµ löa. V× vËy míi sinh ra ng­êi tèt vµ ng­êi xÊu. H¹nh phóc cña con ng­êi kh«ng ph¶i sù h­ëng l¹c ®¬n thuÇn vÒ thÓ x¸c mµ lµ ë viÖc biÕt suy nghÜ, nãi vµ hµnh ®éng tu©n theo thÕ giíi tù nhiªn.

§ªm«c¬rÝt( 460-370 TCN)

Theo quan niÖm cña §ªm«c¬rits, c¸c sù vËt lµ do nguyªn tö liªn kÕt l¹i víi nhau trong ch©n kh«ng t¹o nªn. TÝnh ®a d¹ng cña nguyªn tö lµm nªn tÝnh ®a d¹ng cña thÕ giíi.

Nguyªn tö lµ h¹t vËt chÊt nhá bÐ nhÊt, kh«ng thÓ ph©n chia, kh«ng thÓ c¶m nhËn ®­ưîc b»ng trùc quan.Nguyªn tö lµ vÜnh cöu kh«ng thay ®«Ø trong lßng nã kh«ng x¶y ra biÕn ®æi nhá nµo. Nguyªn tö cã v« vµn h×nh d¹ng. Nguyªn tö lµ vÜnh cöu, kh«ng thay ®æi nh­ưng c¸c sù vËt t¹o thµnh tõ nguyªn tö th× kh«ng ngõng biÕn ®æi.

VÒ lý luËn nhËn thøc: §ªm«c¬rÝt cho r»ng linh hån lµ tiªu chuÈn c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt thÕ giíi h÷u sinh vµ thÕ giíi v« sinh. Linh hån còng lµ mét d¹ng vËt chÊt, ®­ưîc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tö nhá bÐ nhÊt, cã d¹ng h×nh cÇu, linh ®éng nh­ư ngän löa, cã vËn tèc lín, lu«n lu«n ®éng. Linh hån cã chøc n¨ng quan träng lµ ®em l¹i cho c¬ thÓ sù khëi ®Çu vËn ®éng vµ thùc hiÖn chøc n¨ng trao ®æi chÊt víi m«i tr­ưêng bªn ngoµi th«ng qua sù hÝt thë cña con ng­ưêi.

§ªm«c¬rÝt ph©n biÖt hai d¹ng nhËn thøc cña con ng­ưêi: nhËn thøc c¶m tÝnh (mê tèi) vµ nhËn thøc lý tÝnh ( ch©n lý). ¤ng bư­íc ®Çu chØ ra mãi quan hÖ gi÷a hai d¹ng nhËn thøc nµy trong viÖc ®¹t ®Õn ch©n lý.

VÒ quan niÖm chÝnh trÞ-x· héi: §ªm«c¬rÝt ®øng trªn lËp trư­êng cña giai cÊp chñ n«, kh¼ng ®Þnh sù hîp lý cña chÕ ®é n« lÖ.

¤ng cã nh÷ng quan niÖm tiÕn bé vÒ ®¹o ®øc. Theo «ng phÈm chÊt con ngư­êi kh«ng ph¶i ë lêi nãi mµ ë viÖc lµm. Con ngư­êi cÇn hµnh ®éng cã ®¹o ®øc. H¹nh phóc cña con ngư­êi lµ ë kh¶ n¨ng trÝ tuÖ, tinh thÇn, ®Ønh cao cña h¹nh phóc lµ trë thµnh th«ng th¸i, trë thµnh c«ng d©n thÕ giíi.

Plat«n (427-347 TCN).

Plat«n lµ nhµ triÕt häc duy t©m kh¸ch quan.

1.Häc thuyÕt ý niÖm: Plat«n ®­ưa ra quan niÖm vÒ sù tån t¹i cña hai thÕ giíi: ThÕ giíi c¸c sù vËt c¶m biÕt vµ thÕ giíi ý niÖm

ThÕ giíi c¸c sù vËt c¶m biÕt lµ thÕ giíi kh«ng ch©n thùc v× c¸c sù vËt lu«n thay ®æi, vËn ®éng, trong chóng kh«ng cã g× æn ®Þnh, bÒn v÷ng, hoµn thiÖn.

ThÕ giíi ý niÖm lµ thÕ giíi cña nh÷ng c¸i phi c¶m tÝnh, phi vËt thÓ. ThÕ giíi ý niÖm tån t¹i bÊt biÕn, vÜnh viÔn.

Sù vËt c¶m biÕt chØ lµ c¸i bãng cña ý niÖm. ThÕ giíi ý niÖm cã trư­íc vµ sinh ra thÕ giíi sù vËt c¶m biÕt.

2.Lý luËn nhËn thøc: Tri thøc lµ c¸i cã trư­íc c¸c sù vËt c¶m biÕt mµ kh«ng ph¶i sù kh¸i qu¸t kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh nhËn thøc c¸c sù vËt ®ã.

Ph­ư¬ng ph¸p ®¸nh thøc sù håi t­ưëng lµ ph­ư¬ng ph¸p biÖn chøng( ®èi tho¹i)

Plat«n ph©n biÖt hai lo¹i tri thøc: Tri thøc ch©n thùc lµ tri thøc vÒ ý niÖm, kÕt qu¶ cña nhËn thøc lý tÝnh vµ tri thøc mê nh¹t, kÕt qu¶ cña nhËn thøc ý kiÕn, dư­ luËn.

3.Quan niÖm x· héi:  ThÓ hiÖn trong quan niÖm cña Plat«n vÒ nhµ n­ưíc lý tưëng. ¤ng phª ph¸n ba h×nh thøc nhµ n­ưíc xÊu trong lÞch sö. Mét lµ nhµ n­ưíc cña bän vua chóa; hai lµ nhµ n­ưíc qu©n phiÖt; ba lµ nhµ n­ưíc d©n chñ.

Theo Plat«n, m« h×nh nhµ n­ưíc lý t­ưëng lµ nhµ n­ưíc Céng hoµ, trong ®ã ph©n ra lµm ba tÇng líp ng­ưêi lµm c¸c c«ng viÖc kh¸c nhau: - C¸c nhµ th«ng th¸i

          - C¸c vÖ qu©n

          - Nh÷ng ngư­êi lao ®éng.

§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n chia giµu nghÌo, theo Plat«n cÇn xo¸ bá gia ®×nh vµ së h÷u t­ư nh©n. Sù vinh quang cña nhµ n­ưíc phô thuéc vµo c¸c phÈm chÊt: Th«ng th¸i, dòng c¶m, chÝnh nghÜa vµ phong ®é duy tr× chuÈn mùc x· héi.

Arixtèt( 384-322 TCN)

1.     Sù phª ph¸n cña Arixtèt ®èi víi häc thuyÕt ý niÖm cña Plat«n: 

Theo Arixtèt, ý niÖm cña Plat«n lµ v« dông ®èi víi viÖc nhËn thøc vµ gi¶i thÝch vÒ sù tån t¹i cña sù vËt.

2.Quan niÖm vÒ tù nhiªn:  Tù nhiªn lµ toµn bé nh÷ng sù vËt cã mét b¶n thÓ vËt chÊt m·i m·i vËn ®éng vµ biÕn ®æi. VËn ®éng kh«ng t¸ch rêi víi vËt thÓ tù nhiªn. VËn ®éng cña giíi tù nhiªn cã nhiÒu h×nh thøc: T¨ng lªn vµ gi¶m ®i; Sinh ra vµ tiªu diÖt; thay ®æi tr¹ng th¸i; DÞch chuyÓn vÞ trÝ trong kh«ng gian.

TÝnh chÊt vËt chÊt cña thÕ giíi biÓu hiÖn ë c¸c yÕu tè khëi nguyªn cña nã gåm: §Êt; n­íc; löa; khÝ vµ ªte.

3. NhËn thøc luËn: Arixtèt thõa nhËn thÕ giíi kh¸ch quan lµ ®èi t­ưîng cña nhËn thøc, lµ nguån gèc cña kinh nghiÖm vµ c¶m gi¸c. Mèi quan hÖ gi÷a ®èi t­ưîng vµ tri thøc tu©n theo trËt tù thêi gian: ®èi t­ưîng lµ c¸i tån t¹i tr­íc.

NhËn thøc bao gåm hai giai ®o¹n: Giai ®o¹n thø nhÊt lµ nhËn thøc c¶m tÝnh ®©y lµ giai ®o¹n nhËn thøc trùc quan.

Giai ®o¹n thø hai lµ nhËn thøc lý tÝnh: ®ßi hái sù kh¸i qu¸t ho¸, trõu t­ưîng ho¸ ®Ó rót ra tÝnh tÊt yÕu cña hiÖn t­îng.

Nh×n chung nhËn thøc luËn cña Arixtèt chøa ®ùng c¸c yÕu tè cña c¶m gi¸c luËn vµ kinh nghiÖm luËn cã khuynh h­íng duy vËt.

4. VÒ quan niÖm x· héi: Theo Arixtèt, b¶n chÊt nhµ n­ưíc lµ mét h×nh thøc giao tiÕp cao nhÊt gi÷a con ng­ưêi. Nhµ n­ưíc xuÊt hiÖn khi cã sù giao tiÕp vÒ lîi Ých gi÷a nhiÒu gia ®×nh vµ hä hµng vÒ cuéc sèng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn. ¤ng cho r»ng gia ®×nh vµ c¸ nh©n lµ “thiªn chøc tù nhiªn” cña nhµ nư­íc, v× vËy con ng­ưêi vÒ b¶n chÊt ph¶i thuéc vÒ nhµ n­ưíc.

§øng trªn lËp tr­ưêng cña giai cÊp chñ n«, Arixtèt khinh miÖt nh÷ng ng­ưêi n« lÖ, v× vËy «ng cho r»ng mọi cong d©n ®Òu lµ thµnh viªn cña nhµ nư­íc trõ n« lÖ. ¤ng còng cho r»ng sù tån t¹i gi÷a chñ n« vµ n« lÖ trong x· héi lµ kh¸ch quan, n« lÖ chØ lµ c«ng cô biÕt nãi.

5. VÒ quan niÖm ®¹o ®øc: Arixtèt ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò phÈm h¹nh. PhÈm h¹nh lµ c¸i tèt ®Ñp nhÊt, lµ lîi Ých tèi cao mµ mäi c«ng d©n ph¶i cã. PhÈm h¹nh cña con ngư­êi thÓ hiÖn ë quan niÖm vÒ h¹nh phóc. Theo «ng, h¹nh phóc ph¶i g¾n liÒn víi ho¹t ®éng nhËn thøc, víi ­ưíc väng lµ ®iÒu thiÖn.

II. TRIẾT HỌC TÂY ÂU THỜI KỲ TRUNG CỔ
 

1. Hoµn c¶nh ra ®êi vµ ®Æc ®iÓm cña triÕt häc T©y ¢u thêi trung cæ.

a) Hoµn c¶nh ra ®êi

X· héi T©y ¢u vµo thÕ kû thø II-V lµ x· héi ®¸nh dÊu sù tan d· cña chÕ ®é n« lÖ vµ sù ra ®êi chÕ ®é phong kiÕn. Thêi kú ®Çu trung cæ lµ thêi kú cña sù suy ®åi toµn bé ®êi sèng x· héi. Ở nh÷ng thÕ kû tiÕp theo x· héi còng t¹o ra sù ph¸t triÓn cao h¬n x· héi cæ ®¹i: kü thuËt vµ nghÒ thñ c«ng dÇn dÇn ®­ưîc ph¸t triÓn, c¸c thµnh thÞ ra ®êi, t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cho sù phôc h­ng míi cña khoa häc vµ v¨n ho¸.

Nhµ thê lµ mét tæ chøc tËp quyÒn hïng m¹nh, t«n gi¸o bao trïm lªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi.

b) §Æc ®iÓm cña triÕt häc

§Æc ®iÓm cña triÕt häc thêi kú nµy lµ khuynh hư­íng ph¸t triÓn cña chñ nghÜa kinh viÖn. VÊn ®Ò trung t©m cña triÕt häc lµ vÊn ®Ò vÒ mèi quan hÖ gi÷a niÒm tin t«n gi¸o vµ trÝ tuÖ, gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng. Cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m trong triÕt häc thêi kú nµy biÓu hiÖn d­ư¬Ý h×nh thøc ®Æc thï cña cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy danh vµ chñ nghÜa duy thùc.

2. Mét sè ®¹i biÓu cña ph¸i duy danh vµ duy thùc

T«m¸t §acanh( 1225-1274)

¤ng sinh ë Italia lµ nhµ thÇn häc ®¹o thiªn chóa, nhµ triÕt häc kinh viÖn næi tiÕng.

Trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi÷a lßng tin vµ lý trÝ, T«m¸t §acanh ®øng trªn lËp tr­ưêng cña chñ nghÜa duy thùc «n hoµ. ¤ng ph©n râ ranh giíi gi÷a triÕt häc vµ thÇn häc, như­ng kh«ng ®èi lËp chóng. Theo «ng Th­ưîng ®Õ lµ kh¸ch thÓ cuèi cïng cña c¶ triÕt häc vµ thÇn häc, lµ nguån gèc cña mäi ch©n lý; do ®ã kh«ng cã sù ®èi lËp c¨n b¶n gi÷a triÕt häc vµ thÇn häc. Như­ng lµ nhµ thÇn häc nªn T«m¸t §acanh ®· h¹ thÊp vai trß cña triÕt häc, coi triÕt häc lµ t«i tí, phô thuéc vµo thÇn häc.

VÒ quan niÖm giíi tù nhiªn, T«m¸t §acanh cho r»ng, giíi tù nhiªn vµ trËt tù cña nã lµ sù chuÈn bÞ cña “v­ư¬ng quèc giµu cã ë trªn trêi. Mäi sù hoµn thiÖn cña thÕ giíi lµ do Th­ưîng ®Õ quyÕt ®Þnh vµ ®Òu tr¶i qua sù hîp lý ho¸ cña Th­ưîng ®Õ.

          VÒ vÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng, «ng ®øng trªn lËp tr­ưêng cña chñ nghÜa duy thùc «n hoµ.

VÒ lý luËn nhËn thøc: Theo T«m¸t §acanh, nhËn thøc cña con ng­ưêi kh«ng tiÕp thu b¶n th©n sù vËt vËt chÊt, mµ chØ tiÕp thu h×nh ¶nh cña sù vËt ( c¸i gièng víi chñ thÓ nhËn thøc). ¤ng ph©n chia h×nh d¹ng thµnh: h×nh d¹ng c¶m tÝnh vµ h×nh d¹ng lý tÝnh.

VÒ lý thuyÕt x· héi: T«m¸t §acanh tuyªn truyÒn tư­ t­ưëng vÒ vai trß thèng trÞ cña nhµ thê ®èi víi x· héi c«ng d©n. ¤ng chèng ®èi sù b×nh ®¼ng x· héi.

§¬nxcèt (1265-1308).

¤ng lµ nhµ duy danh  lín thÕ kû XIII, sinh ra ë Anh, theo dßng ®¹o Ph¬r¨ngxÝt.

§¬nxcèt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a triÕt häc vµ thÇn häc theo lËp tr­ưêng duy danh luËn. §èi t­ưîng cña thÇn häc lµ nghiªn cøu Th­ưîng ®Õ, ®èi t­ưîng cña triÕt häc lµ nghiªn cøu hiÖn thùc kh¸ch quan. Như­ng «ng ®Æt lý trÝ con ng­ưêi thÊp h¬n niÒm tin t«n gi¸o.

VÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng: ¤ng cho r»ng c¸i chung võa tån t¹i trong c¸c sù vËt( nh­ lµ b¶n chÊt cña c¸c sù vËt), võa tån t¹i sau c¸c sù vËt (nh­ư sù kh¸i qu¸t ho¸ khái c¸c sù vËt riªng lÎ).

VÒ lý luËn nhËn thøc: ¤ng nhÊn m¹nh vai trß cña linh hån, cña lý trÝ vµ ý chÝ. Nh­ưng «ng cho r»ng tinh thÇn con  ng­ưêi do Thư­îng ®Õ sinh ra.

R«giª Bªc¬n( 1214-1294)

¤ng sinh ra ë n­íc Anh, lµ ng­ưêi cã tư­ t­ưëng tiÕn bé thÓ hiÖn sù ®Êu tranh chèng l¹i triÕt häc kinh viÖn.. ¤ng phª ph¸n gay g¾t tÝnh chÊt v« dông cña phư­¬ng ph¸p kinh viÖn. Theo «ng cã ba ®iÒu trë ng¹i ®èi víi ch©n lý: 

Mét lµ: Sù sïng b¸i, quy phôc tr­ưíc c¸c uy tÝn kh«ng cã c¬ së vµ kh«ng xøng ®¸ng.

Hai lµ: Thãi quen l©u ®êi ®èi víi nh÷ng quan niÖm ®· râ rµng;

Ba lµ: TÝnh chÊt v« c¨n cø cña c¸c nhµ b¸c häc ®èi víi nh÷ng ®iÒu ngu dèt cña m×nh dư­¬Ý mÆt n¹ cña sù th«ng th¸i hư­ ¶o.

Theo «ng cã ba nguån gèc cña nhËn thøc lµ: Uy tÝn; lý trÝ; kinh nghiÖm. Bªc¬n ®¸nh gi¸ cao vai trß cña kinh nghiÖm, xem kinh nghiÖm lµ tiªu chuÈn ch©n lý, thư­íc ®o cña lý luËn. Bªc¬n lµ ng­ưêi coi träng tri thøc khoa häc.

VÒ quan niÖm x· héi: R«giª Bªc¬n cã nhiÒu t­ư t­ưëng tiÕn bé, lªn ¸n sù ¸p bøc cña x· héi phong kiÕn vµ nh÷ng téi lçi cña gi¸o sü. ¤ng d¸m phª ph¸n c¶ gi¸o hoµng vµ bªnh vùc quyÒn lîi cña nh©n d©n. Tuy Bªc¬n lªn tiÕng chèng gi¸o hoµng nh­ng «ng kh«ng chèng t«n gi¸o nãi chung.

III. TRIẾT HỌC TÂY ÂU THỜI KỲ PHỤC HƯNG CẬN ĐẠI

ThÕ kû XVI ®Õn thÕ kû XVIII, trong lßng c¸c nư­íc T©y ¢u diÔn ra nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c. §©y lµ thêi kú diÔn ra c¸c cuéc c¸ch m¹ng Tư­ s¶n, thêi kú h×nh thµnh c¸c d©n téc tư s¶n T©y ¢u.

Do nhu cÇu ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt nªn khoa häc kü thuËt thêi kú nµy ph¸t triÓn m¹nh mÏ. ThÕ kû XVII- XVIII, c¬ häc ph¸t triÓn, thÕ kû XVIII- XIX, vËt lý häc, ho¸ häc, sinh häc, kinh tÕ häc ra ®êi. Sù ph¸t triÓn cña khoa häc lµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn triÕt häc míi víi nhiÒu ®¹i biÓu næi tiÕng.

Phranxi Bªc¬n( 1561-1626)

Bªc¬n lµ nhµ triÕt häc ng­êi Anh, sèng ë thêi kú tiÒn tÝch luü t­ư b¶n. ¤ng lµ nhµ tư­ tư­ëng cña giai cÊp t­ư s¶n vµ tÇng líp quý téc míi.

Bªc¬n cho r»ng nhiÖm vô cña triÕt häc lµ t×m kiÕm con ®­ưêng nhËn thøc s©u s¾c giíi tù nhiªn. ¤ng ®Æc biÖt ®Ò cao vai trß cña tri thøc, chØ cã tri thøc míi ®em l¹i sù thÞnh v­ưîng cho con ng­ưêi. Bªc¬n cho r»ng triÕt häc ph¶i lµm cho con ng­ưêi hïng m¹nh, ph¶i biÕt c¸ch nghiªn cøu giíi tù nhiªn ®Ó t×m ra mèi quan hÖ nh©n qu¶, ph¸t hiÖn vµ kiÓm tra ch©n lý.

Bªc¬n phª ph¸n phư­¬ng ph¸p triÕt häc cña c¸c nhµ t­ư t­ưëng trung cæ( con nhÖn) vµ ph­ư¬ng ph¸p nghiªn cøu cña c¸c nhµ kinh nghiÖm chñ nghÜa( con kiÕn). Vµ cho r»ng nhµ khoa häc ch©n chÝnh ph¶i nh­ư con ong biÕt t×m kiÕm nguyªn liÖu trong c¸c loµi hoa vµ biÕt chÕ biÕn s¶n phÈm tinh khiÕt. Ph­ư¬ng ph¸p nhËn thøc tèt nhÊt lµ ph­ư¬ng ph¸p quy n¹p, ®i tõ c¸i ®¬n nhÊt ®Õn sù kh¸i qu¸t, ®Õn kh¸i niÖm.

Bªc¬n cho r»ng trë ng¹i lín nhÊt cña nhËn thøc lý tÝnh lµ “nh÷ng bãng ma ®Þnh kiÕn”. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu míi- ph©n tÝch thùc nghiÖm sÏ gióp g¹t ®i nh÷ng “bãng ma” ®ã.

T«m¸t H«px¬( 1588-1679)

H«px¬ lµ nhµ triÕt häc ng­êi Anh, ng­ưêi kÕ tôc vµ hÖ thèng ho¸ triÕt häc cña Bªc¬n. ¤ng lµ ng­ưêi ®­a chñ nghÜa duy vËt Anh ph¸t triÓn lªn ®Ønh cao vµ còng lµm cho nã mang h×nh thøc m¸y mãc hoµn bÞ nhÊt. Chñ nghÜa duy vËt trong triÕt học cña H«px¬ ®ư­îc x©y dùng trªn c¬ së khoa häc tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ c¬ häc thêi kú nµy.

VÒ quan niÖm giíi tù nhiªn: H«px¬ cho r»ng giíi tù nhiªn lµ tæng sè cña c¸c sù vËt cã qu¶ng tÝnh( ®é dµi), ph©n biÖt nhau bëi ®¹i l­ưîng h×nh khèi, vÞ trÝ vµ vËn ®éng, như­ng vËn ®éng chØ lµ vËn ®éng c¬ giíi.

Con ngư­êi lµ mét c¬ thÓ sèng mµ mäi ho¹t ®éng còng tu©n theo c¸c quy luËt c¬ häc.

VÒ quan niÖm x· héi: H«px¬ b¸c bá nguån gèc thÇn th¸nh cña nhµ nưíc, gi¶i thÝch nhµ n­ưíc cã nguån gèc trÇn gian. Nhµ n­ưíc kh«ng ph¶i do th¸nh thÇn t¹o ra mµ lµ kÕt qu¶ cña sù tho¶ thuËn gi÷a con ng­ưêi nh»m tr¸nh nh÷ng cuéc chiÕn tranh tµn khèc. H×nh thøc chÝnh quyÒn lý tư­ëng lµ h×nh thøc qu©n chñ. H×nh thøc nhµ nưíc qu©n chñ cña H«px¬ ®· ®­îc bæ sung thªm nh÷ng yªu cÇu cña giai cÊp tư­ s¶n.

Rªne §Òc¸ct¬( 1596-1650)

¤ng lµ nhµ triÕt häc vµ khoa häc ng­ưêi Ph¸p.

Khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, §Òc¸c ®øng trªn lËp tr­ưêng nhÞ nguyªn luËn. ¤ng thõa nhËn cã hai thùc thÓ vËt chÊt vµ tinh thÇn tån t¹i ®éc lËp víi nhau. ¤ng cè g¾ng ®øng trªn c¶ chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ tinh thÇn; tư­ duy vµ tån t¹i. Như­ng cuèi cïng «ng vÉn r¬i vµo chñ nghÜa duy t©m, v× cho r»ng c¶ hai thùc thÓ vËt chÊt vµ tinh thÇn tuy ®éc lËp như­ng ®Òu phô thuéc vµo thùc thÓ thø ba lµ Th­ưîng ®Õ.

VÒ mÆt vËt lý häc, §Òc¸c lµ mét nhµ duy vËt. ¤ng cho r»ng tù nhiªn lµ mét khèi thèng nhÊt gåm nh÷ng h¹t nhá vËt chÊt cã qu¶ng tÝnh vµ vËn ®éng vÜnh viÔn theo nh÷ng quy luËt c¬ häc.

VÒ ph­ư¬ng ph¸p luËn, «ng muèn s¸ng t¹o mét ph­¬ng ph¸p khoa häc míi nh»m ®Ò cao søc m¹nh lý t­ưëng cña con ng­êi, ®em lý tÝnh khoa häc thay thÕ cho niÒm tin t«n gi¸o mï qu¸ng. Theo «ng nghi ngê lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña ph­ư¬ng ph¸p nhËn thøc khoa häc. Tõ  ®ã «ng ®i ®Õn mét luËn ®iÓm næi tiÕng “ T«i suy nghÜ vËy t«i tån t¹i”.

Tõ luËn ®iÓm trªn, còng nh­ư tõ gãc ®é nhËn thøc, §Òc¸c lµ ng­ưêi theo chñ nghÜa duy lý. ¤ng cho r»ng kh«ng ph¶i ¶m gi¸c mµ t­ư duy míi chøng minh ®­ưîc sù tån t¹i cña chñ thÓ. Vµ t­ư duy râ rµng, m¹ch l¹c lµ tiªu chuÈn cña ch©n lý. Như­ng theo chñ nghÜa duy lý cña «ng, trong lý trÝ con ng­ưêi cã nh÷ng tư­ t­ưëng bÈm sinh, vÝ dô: ý nghÜ bÈm sinh vÒ th­ưîng ®Õ; nh÷ng ®Þnh ®Ò to¸n häc.

Giãoc Becc¬ly( 1685-1753).

Becc¬ly lµ nhµ triÕt häc duy t©m, vÞ linh môc ng­ưêi  Anh

Môc ®Ých cña triÕt häc Becc¬ly lµ b¶o vÖ t«n gi¸o kh«ng ph¶i b»ng niÒm tin mï qu¸ng mµ b»ng nh÷ng luËn cø triÕt häc.

Becc¬ly dùa trªn quan ®iÓm cña c¸c nhµ duy danh luËn thêi trung cæ ®Ó kh¼ng ®Þnh r»ng, kh¸i niÖm vÒ vËt chÊt kh«ng tån t¹i kh¸ch quan, mµ chØ tån t¹i nh÷ng vËt thÓ cô thÓ riªng rÏ. Kh¸i niÖm vËt chÊt chØ lµ tªn gäi thuÇn tuý mµ th«i.

§øng trªn lËp tr­ưêng cña chñ nghÜa duy t©m chñ quan, Becc¬ly cho r»ng mäi vËt thÓ cña thÕ giíi quanh ta lµ sù phøc hîp cña c¶m gi¸c. Mäi vËt chØ tån t¹i khi ®ưîc con ng­ưêi c¶m nhËn. ¤ng tuyªn bè: tån t¹i cã nghÜa lµ ®­ưîc c¶m nhËn.

§Ó tr¸nh r¬i vµo chñ nghÜa duy ng·, BÐcc¬ly ®· chuyÓn tõ chñ nghÜa duy t©m chñ quan sang chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan. ¤ng cho r»ng, sù vËt tån t¹i kh«ng chØ do mét chñ thÓ c¶m nhËn mµ cßn ®­îc c¶m nhËn bëi nhiÒu chñ thÓ kh¸c. ThËm chÝ khi tÊt c¶ c¸c chñ thÓ( con ng­êi) kh«ng cßn n÷a th× vËt vÉn tån t¹i như­ tæng sè t­ư t­ưëng trong trÝ tuÖ th­ưîng ®Õ. Thư­îng ®Õ lµ mét chñ thÓ nh­ưng tån t¹i vÜnh cöu vµ lu«n lu«n ®­a vµo trong ý thøc nh÷ng chñ thÓ riªng lÎ( con ng­ưêi) néi dung c¶m gi¸c.

         VÒ b¶n chÊt giai cÊp, triÕt häc cña Becc¬ly lµ ph¶n ¸nh hÖ tư­ t­ưëng cña giai cÊp t­ư s¶n ®· giµnh ®­ưîc chÝnh quyÒn, rÊt sî nh÷ng tư­ t­ưëng tiÕn bé, c¸ch m¹ng.

IV. TRIẾT HỌC CỔ ĐIỂN ĐỨC

TriÕt häc cæ ®iÓn ®øc ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña chÕ ®é chuyªn chÕ nhµ n­ưíc Phæ vµ nã lµ sù b¶o vÖ vÒ mÆt t­ư t­ưëng cho chÕ ®é ®ã. Do ¶nh h­ưëng cña cuéc c¸ch m¹ng t­ư s¶n Ph¸p vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi ®Æc biÖt cña x· héi Phæ lóc ®ã ®· t¹o nªn nÐt riªng cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc.

§Æc trư­ng cña nh÷ng häc thuyÕt duy t©m cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ: Kh«i phôc truyÒn thèng phÐp biÖn chøng; B­ưíc chuyÓn tõ chñ nghÜa duy t©m chñ quan tiªn nghiÖm cña Kant ®Õn chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan cña Hªghen; phª ph¸n phÐp siªu h×nh truyÒn thèng “lý tÝnh”; chó ý ®Õn vÊn ®Ò triÕt häc lÞch sö.

Hªghen( 1770- 1831)

Hªghen lµ nhµ biÖn chøng, ®ång thêi lµ nhµ triÕt häc duy t©m kh¸ch quan.

HÖ thèng triÕt häc Hªghen bao gåm ba bé phËn chÝnh: L«gÝc häc; triÕt häc vÒ tù nhiªn; triÕt häc vÒ tinh thÇn.

HÖ thèng triÕt häc cña Hªghen lµ hÖ thèng duy t©m. TÝnh chÊt duy t©m kh¸ch quan cña triÕt häc Hªghen thÓ hiÖn ë chç, «ng coi “ ý niÖm tuyÖt ®èi” lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ nÒn t¶ng cho toµn bé häc thuyÕt cña m×nh. ý niÖm tuyÖt ®èi lµ ®Êng s¸ng t¹o ra giíi tù nhiªn vµ con ngư­êi. TÝnh ®a d¹ng, phong phó cña thÕ giíi hiÖn thùc lµ kÕt qu¶ cña sù vËn ®éng vµ s¸ng t¹o cña ý niÖm tuyÖt ®èi.

Hªghen ®· cã c«ng trong viÖc phª ph¸n t­ư duy siªu h×nh. Vµ «ng lµ ng­ưêi ®Çu tiªn tr×nh bµy toµn bé giíi tù nhiªn, lÞch sö vµ t­ư duy d­íi d¹ng mét qu¸ tr×nh, nghÜa lµ trong sù vËn ®éng, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng.

Hªghen còng lµ ng­ưêi ®Çu tiªn cã c«ng x©y dùng mét hÖ thèng c¸c ph¹m trï vµ quy luËt cña phÐp biÖn chøng nh­ư c¸c ph¹m trï chÊt lư­îng; ®é; phñ ®Þnh; m©u thuÉn; c¸i chung vµ c¸i riªng; b¶n chÊt vµ hiÖn tư­îng; nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶; kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc... vµ c¸c quy luËt như­ “ L­ưîng ®æi dÉn ®Õn chÊt ®æi vµ ng­ưîc l¹i”; “ phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh” vµ quy luËt ‘ m©u thuÉn”. Như­ng tÊt c¶ chØ lµ nh÷ng quy luËt vËn ®éng, ph¸t triÓn cña tư­ duy, cña kh¸i niÖm.

Trong hÖ thèng triÕt häc cña Hªghen, kh«ng ph¶i ý thøc, t­ư tư­ëng ph¸t triÓn trong sù phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn vµ x· héi mµ ngư­îc l¹i, tù nhiªn vµ x· héi ph¸t triÓn trong sù phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña ý niÖm tuyÖt ®èi.

VÒ quan ®iÓm x· héi: Hªghen ®øng trªn lËp tr­ưêng cña chñ nghÜa S«vanh, ®Ò cao d©n téc §øc, miÖt thÞ c¸c d©n téc kh¸c. ChÕ ®é nhµ n­ưíc Phæ ®ư­¬ng thêi ®­ưîc Hªghen xem như­ ®Ønh cao cña sù ph¸t triÓn nhµ n­ưíc vµ ph¸p luËt.

LótvÝch Phoi¬b¾c( 1804- 1872)

 Phoi¬b¾c lµ nhµ triÕt häc duy vËt, ®¹i biÓu næi tiÕng cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc, nhµ t­ư t­ưëng cña giai cÊp tư­ s¶n d©n chñ §øc.

Phª ph¸n quan niÖm duy t©m cña Hªghen, coi giíi tù nhiªn lµ “ tån t¹i kh¸c” cña tinh thÇn, Phoi¬b¾c ®· chøng minh thÕ giíi lµ vËt chÊt, giíi tù nhiªn tån t¹i ngoµi con ng­ưêi, kh«ng phô thuéc vµo ý thøc con ng­ưêi, lµ s¬ së sinh sèng cña con ng­ưêi. Giíi tù nhiªn kh«ng do ai s¸ng t¹o ra, nã tån t¹i vËn ®éng nhê nh÷ng c¬ së bªn trong nã.

TriÕt häc Phoi¬b¾c mang tÝnh nh©n b¶n. Nã chèng l¹i nhÞ nguyªn luËn vÒ sù t¸ch rêi gi÷a tinh thÇn vµ thÓ x¸c. ¤ng coi, ý thøc, tinh thÇn chØ lµ mét thuéc tÝnh ®Æc biÖt cña vËt chÊt cã tæ chøc cao lµ bé ãc ng­ưêi.

MÆt tÝch cùc trong triÕt häc nh©n b¶n cña Phoi¬b¾c cßn thÓ hiÖn ë chç, «ng ®Êu tranh chèng c¸c quan niÖm t«n gi¸o chÝnh thèng cña ®¹o thiªn chóa, ®Æc biÖt quan niÖm vÒ thư­îng ®Õ.

Phoi¬b¾c cho r»ng chÝnh con ng­ưêi t¹o ra th­îng ®Õ. Th­ưîng ®Õ lµ biÓu hiÖn sù tha ho¸ b¶n chÊt con ng­ưêi. Tõ ®ã Phoi¬b¾c ®· ®i ®Õn phñ nhËn méi thø t«n gi¸o vµ thÇn häc vÒ mét vÞ thÇn siªu nhiªn, ®øng ngoµi, s¸ng t¹o ra con ng­ưêi, chi phèi cuéc sèng cña con ngư­êi.

Tuy nhiªn triÕt häc cña Phoi¬b¾c còng cã nh÷ng h¹n chÕ, «ng ®· ®øng trªn lËp tr­ưêng cña chñ nghÜa tù nhiªn ®Ó xem xÐt mäi hiÖn t­ưîng thuéc vÒ con ng­ưêi vµ x· héi. Con ng­ưêi theo quan niÖm cña Phoi¬b¾c lµ con ng­ưêi trõu t­ưîng, phi x· héi mang nh÷ng thuéc tÝnh sinh häc bÈm sinh. B¶n tÝnh con ngư­êi lµ t×nh yªu, t«n gi¸o còng lµ mét t×nh yªu. V× vËy «ng cho r»ng cÇn x©y dùng mét t«n gi¸o míi phï hîp víi t×nh yªu cña con ng­ưêi ®Ó thay thÕ cho t« gi¸o cò( Thiªn chóa gi¸o). Phoi¬b¾c cho r»ng cÇn ph¶i biÕn t×nh yªu th­¬ng gi÷a con ng­êi thµnh mèi quan hÖ chi phèi mäi mèi quan hÖ x· héi kh¸c, thµnh lý t­ưëng x· héi.

      Tuy cßn mét sè h¹n chÕ, nh­ưng nh÷ng quan niÖm cña Phoi¬b¾c chøa ®ùng nh÷ng tư­ t­ưëng nh©n ®¹o s©u s¾c, triÕt häc cña «ng cã ý nghÜa to lín trong lÞch sö triÕt häc vµ trë thµnh mét trong nh÷ng nguån gèc lý luËn quan träng cña triÕt häc M¸c.